İDARİ YARGI KARARLARININ UYGULANMAMASI MANEVİ ZARARLARA NEDEN OLABİLİR

Davacılar vekili, davacılardan bir bölümünün, Bursa Eski Orhangazi, Yeni Gemlik İlçesi, Gemiç ve Gürle Köyleri Mevkiinde yer alan Cargill Tarım San. Tic. AŞ' ne nişasta fabrikası kurmasına ve yürütülmesine olanak tanıyan Başbakanlık Yüksek Planlama Kurulunun, imar planı değişikliğine ilişkin Bursa Valiliği İl İdare Kurulunun, inşaat ruhsatı verilmesine dair kararın iptali için dava açtıklarını, tüm kararların iptaline karar verildiğini, bu dava devam ederken, Bayındırlık ve İskan Bakanlığının davaya konu mevzi imar plan değişikliği yaptığını, karar aleyhine iptal davası açıldığını, bu işlemin iptaline karar verildiğini, davalıların başında bulunduğu idarelerin bu kez, mahkeme kararlarını etkisiz kılmak için, iptal edilen imar planını tekrar değiştirdiğini ve değişikliğe uygun yeniinşaat ruhsatı verdiğini, bu işlemin de iptal edildiğini, ayrıca, tesise deşarj ve emisyon izin belgeleri verilmesine ilişkin Bursa İl Mahalli Çevre Kurulunun kararının da iptal edildiğini, iptale ilişkin dört davanın da temyiz aşamasında olduğunu, ancak; kararların uygulanması için kesinleşme şartı aranmadığını, uygulanmayan dört kararın da aynı olaydan kaynaklandığını, amacın; Cargill AŞ'nin nişasta fabrikası kurmasına olanak yaratmak olduğunu, diğer idari birimlerin de bu karar doğrultusunda idari işlem tesis ettiklerini, hukuka aykırı kararların oluşturulmasında tam bir eylem birliği içinde olduklarını, mahkemelerce verilen iptal kararları karşısında söz konusu tesis faaliyeti durdurulması zorunlu kaçak yapı haline gelmiş olmasına rağmen, tam kapasite ile üretim yapmaya devam ettiğini, kararların uygulanması için ilgili ve yetkili idari birimlere İYUK.md.28 uyarınca başvurularak, otuz gün içinde yargı kararlarının uygulanmasının istendiğini, ancak; davalı kamu görevlilerinin, yasaca tanınan süre içinde karar gereklerini yerine getirmediklerini, davaya konu iptal kararının davalılarca uygulanmamasının davacıları manevi yönden zarara uğrattığını, anılan davalarda güdülen hedefin sağlıklı ve düzenli bir çevrede yaşamak, gelecek kuşaklara kirlenmemiş bir çevre bırakmak olduğunu, çevre hakkının insan hakkı olup, hukukun koruması altında bulunduğunu, kamu görevlisi olan davalılarca yargı kararlarının uygulanmaması ve hukuka aykırı davranılmasının, davacıların Anayasal düzene karşı inanç ve güvenlerinin sarsılmasına yol açtığını, büyük acı ve üzüntü duyduklarını, BK. nun 49. md. göre; manevi tazminat talep hakları doğduğunu ileri sürerek, her bir davacı için 5.500.00 YTL. Olmak üzere toplam 99.000.00 YTL manevi tazminatın yasal faizi ile birlikte davalılardan müştereken ve müteselsilen tahsiline karar verilmesini talep etmiştir.

Davalı yerel yöneticiler, idari eylem ve işlemlerden dolayı kişisel hakları doğduğundan muhtel olanlar davacı sıfatına haiz olabileceklerini, davacıların tümünün, tazminat davasına mesnet olarak ileri sürdürdükleri husustan dolayı, haklarına doğrudan halel geldiğini ileri sürülemeyeceğinden, davacıların bu davayı açma ehliyetleri bulunmadığını, sözü edilen idari kararların Bakanlar Kurulu ve Bayındırlık ve İskan Bakanlığının kararları ile yürürlüğe konduğunu, idari yargı kararlarının uygulanmamasından kaynaklanan sorumluluğun kendilerinde olmadığını beyanla davanın reddini istemiştir.

Davalı Başbakan, davacılar lehine manevi tazminat isteme koşullarının oluşmadığını, idarelerce yargı kararlarının yerine getirildiğini, bu kararlarla ortaya konulan usuli eksikliklerin giderildiğini ve ülke ekonomisi açısından çok önemli olan bu tesisin hukuka ve mevzuata uygun şekilde faaliyette bulunmasının sağlandığını, bahse konu olayda idarelerce gerçekleştirilen tüm işlemlerin hukuka, mevzuata uygun olduğunu, müvekkiline atfedilecek bir kusurdan veya davacılara yönelik özel bir kasıttan söz edilemeyeceğini, davacıların bizzat şahıslara yönelik bir koruma sağlamayan mahkeme kararlarının sözde uygulanmamasının davacılarda her hangi bir zarara sebebiyet vermeyeceğini, ayrıca talep edilen manevi tazminatın miktarının fahiş olduğunu ileri sürerek davanın reddini istemiştir.

Mahkemece, davanın reddine ilişkin olarak kurulan hüküm Özel Dairece yukarıda açıklanan nedenlerle bozulmuştur.

Yerel mahkemece, Başbakan ve Bayındırlık ve İskan Bakanı yönünden verilen bozma kararına direnilmesine ve bunlar bakımından davanın reddine, diğer yönlerden uyulmasına ve davalı belediye bakımından davacılarının her biri için 3.000.00 TL manevi tazminata hükmedilmesine karar verilmiştir.

Genel kuruldaki görüşmeler sırasında, davacıların bir kısmının daha önce idari yargıda görülen davalarda vekil olarak yer alması nedeniyle, idari yargı kararlarının yerine getirilmemesinden kaynaklanan eldeki davada aktif husumet ehliyetlerinin bulunup bulunmadığı ön sorun olarak değerlendirilmiştir.

Herkesin medeni hak yükümlülüklerinin karara bağlanmasını bir yargı yerinde isteme hakkına sahip olduğu ( Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi madde 6/1 ), bu hak yargı kararlarının uygulanmasını da kapsadığı, bu durumun yasaların bağlayıcı ve hukukun üstünlüğü üzerine kurulmuş olan hukuk devleti ilkesinin bir gereği olduğu açıktır.

Açılan idari davalarda vekil olarak yer alan C. Ö. ile Ş. Ö., Bursa bölgesinde yaşamaları nedeniyle, söz konusu fabrikanın çevreye zarar vermesi, bölgede sağlık ve yaşam için risk oluşturmasından dolayı bu fabrikanın kurulmasına ve çalışmasına karşı idari mahkemeler önündeki yargılamalarda idari yetkililer aleyhine mücadele etmişler, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşamaya ilişkin anayasal haklara dayalı davalar açmışlardır. İdare mahkemelerinden müvekkilleri lehine kararlar alan davacıların zorlu ve karmaşık bir yargılama sürecine dahil olduğu, yetkililerin verilen kararlara uymasını sağlamak için ayrıca uğraşı gösterdikleri, ancak tüm bunlara rağmen istedikleri sonuca ulaşamadıkları, idari yetkililerin idare mahkemesinin kararlarına uymaması nedeniyle davacıların ıstırap çektikleri ve böyle bir durum hukukun üstünlüğü ile yönetilen devletin temel ilkelerinin ihlal edilmesi anlamına geldiği anlaşıldığından, davacıların medeni hakları kapsamındaki sosyal kişilik değerlerine zarar verildiği tespit edilmiştir. ( Davayı takip eden avukatların da işlenen haksız eylemden zarar görebileceği ve manevi tazminat davası açabileceği yönünde, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Okyay ve Diğerleri Türkiye Davası kararı; Başvuru No: 36220/97; 12 Temmuz 2005 ) Bu itibarla davacı avukatların aynı zamanda suç oluşturan yöneticilerin idari yargı kararlarını uygulama yönündeki eylemlerinden kişisel olarak da zarar gördükleri ve dolayısı ile aktif husumet ehliyetine sahip oldukları anlaşılmakla, oyçokluğu ile ön sorun reddedilerek işin esasına geçilmiştir.

1-İşin esası yönünden yapılan incelemede, Anayasanın 112. maddesinde Başbakanın, Bakanlar Kurulunun başkanı olarak, bakanlıklar arasında işbirliğini sağlayıcı ve hükümetin genel siyasetinin yürütülmesini gözeteceği, Bakanlar Kurulu'nun, bu siyasetin yürütülmesinden birlikte sorumlu olduğu, her bakanın, Başbakana karşı sorumlu olup ayrıca kendi yetkisi içindeki işlerden ve emri altındakilerin eylem ve işlemlerinden de sorumlu bulunduğu, Başbakan'ın, bakanların görevlerini Anayasa ve kanunlara uygun olarak yerine getirilmesini gözetmek ve düzeltici önlemleri almakla yükümlü olduğu; yine Anayasanın 138/son maddesinde; yasama ve yürütme organları ile idarenin mahkeme kararlarına uymak zorunda oldukları; bu organların ve idarenin mahkeme kararlarını hiçbir suretle değiştiremeyeceği ve bunların yerine getirilmesini geciktiremeyeceği kuralı yer almaktadır.

Diğer taraftan, 2577 Sayılı İdari Yargılama Usulü Yasasının 28. maddesinde; Danıştay, bölge idare mahkemeleri, idare ve vergi mahkemelerinin esasa ve yürütmenin durdurulmasına ilişkin kararlarını icaplarına göre idarenin, kararın tebliği tarihinden itibaren 30 gün içinde işlem tesis etmek veya eylemde bulunmak zorunda bulunduğu, aynı maddenin 4. fıkrasında, mahkeme kararlarını 30 gün içinde yerine getirmeyen kamu görevlisi hakkında tazminat davası açılabileceği hükme bağlanmaştır.

Ayrıca, ceza hukuku yönünden, yargı kararlarının gereklerini yerine getirmeyen kamu görevlilerinin eylemleri, 765 sayılı Türk Ceza Yasası'nın 228. ve 5237 sayılı Yeni Türk Ceza Yasası'nın 257. maddesi kapsamında suç sayılmaktadır.Uygulamada, yargı kararlarını yerine getirmeyenlerin tazminatla da sorumlu tutulacakları kabul edilmekte, kararın 30 gün içinde uygulanmamış olması kişisel sorumluluk için yeter sayılmaktadır.

22.10.1979 gün ve 1978/7-1979/2 sayılı Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararında da; kişisel kusur, "İdare ajanının kamu görevini yerine getirirken, idare fonksiyonu, kamu görevi gerek ve koşullarına aykırı ve yabancı olan, bu nedenle idareye atıf ve isnat olunamayan, doğrudan doğruya ajanın şahsına isnat olunan ve kişisel sorumluluğunu gerektiren tutum ve davranış" olarak tanımlanmış; açık, kesin ve emredici yasa kurallarına bilerek aykırı davranış kişisel kusur olarak kabul edilmiş, yürütmenin durdurulması kararının yalnızca uygulanmaması bu kararı uygulamayan kamu görevlisinin, zararın gerçekleşmesi halinde tazminatla sorumlu tutulması için yeterli olduğu, sorumluluk için ayrıca kin, garaz, husumet ve benzeri duyguların etkisi altında hareket etmelerinin araştırılmasına gerek olmadığına ve yürütmenin durdurulması kararını yerine getirmeyen kamu görevlisinin hukuki sorumluluğu yönüne gidilebilmesi için ilgilinin açmış olduğu iptal davası sonucunun beklenmesine gerek olmadığına karar verilmiştir.

Danıştay 10. Dairesi'nin 27.02.2007 gün ve 2004/13990 Esas-2007/739 Karar sayılı ilamında ise "…yargı kararını uygulamama eyleminin, gerçekte bu konuda idare adına yetki kullanan kamu görevlilerinin kişisel kusurlarından doğduğu…" vurgulanmıştır.

Yargı kararını uygulamak durumunda bulunanların kararın eksikliğini veya yanlışlığını tartışma yetkileri bulunmadığı gibi, bu kararları eksik uygulamaları, uygulamış gibi davranarak işleme yapay bir görüntü vermeleri de kararın uygulandığı sonucunu doğurmaz. Kararın 30 gün içinde uygulanmamış olması kişisel sorumluluk için yeter sayılmaktadır. Nitekim, Yargıtay Hukuk Genel Kurulunun 02.07.2008 gün ve 2008/4-464 E, 2008/465 K. sayılı ilamında da aynı hususlar benimsenmiştir.

24.07.2007 tarihinde 57. Hükümet zamanında alınan 2002/7 sayılı Bakanlar Kurulu Prensip Kararı ile; "Bursa İli, Orhangazi İlçesindeki 1634 parsel sayılı alanda Yüksek Planlama Kurulunun 9/12/1997 tarihli ve 97/T-89 sayılı kararı ile kurulmasına izin verilen Cargill Tarım Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketine ait fabrikanın işletilmesine ekli gerekçelerle devam edilmesi; Bakanlar Kurulu'nca kararlaştırılmıştır."

Kararı uygulamakla yükümlü yerel yöneticiler iptal kararları ve Bakanlar Kurulunun Prensip Kararı karşısında uygulamanın ne şekilde yapılması gerektiği konusunda tereddüde düşmüşler ve konuyu Başbakanlığa bildirerek, ne şekilde uygulama yapılması gerektiğini sormuştur.

Başbakanlık Kanunlar ve Kararlar Genel Müdürlüğü tarafından Çevre ve Orman Bakanlığına hitaben yazılan ve davalı Başbakan Recep Tayyip Erdoğan tarafından imzalanan 06.06.2003 tarihli yazıda; "…Söz konusu Bakanlar Kurulu Prensip Kararı halen yürürlükte olduğundan, uygulamanın prensip kararına göre yapılması hususunda gereğini rica ederim…" denmiştir.

Davaya konu somut olayda; Bayındırlık ve İskan Bakanlığı'nın 1/25.000 ölçekli çevre düzeni imar planında değişiklik yapılmasına ilişkin işlemin iptaline dair Danıştay 6. Dairesi tarafından verilen 26/11/2002 tarih ve 2002/4839-5652 sayılı kararı; mevzi imar planı değişikliğine ilişkin Bursa Valiliği İl İdare Kurulunun 30.04.1998 günlü kararı ile verilen inşaat ruhsatının iptaline ilişkin Bursa 2. İdare Mahkemesinin 2004/990-1560 sayılı kararı; nişasta fabrikası kurulmasına imkan veren 1/1000 ölçekli mevzii imar planının onaylanmasına ilişkin Bursa İl İdare Kurulunun 28.12.1999 günlü kararı ile 25.02.2000 günlü yapı ruhsatı verilmesine dair kararların iptali konusundaki Bursa 2. İdare Mahkemesinin 08.11.2004 gün ve 2004/1127-1561 sayılı kararı ve kurulan tesise bir yıl süre ile deşarj izin belgesi ve emisyon izin belgesi verilmesine ilişkin Bursa İl Mahalli Çevre Kurulu'nun 10.08.2000 günlü kararının iptali konusundaki Bursa 2. İdare Mahkemesinin 08/11/2004 tarih ve 2004/1105-1633 sayılı kararının yetkililerce usulüne uygun şekilde uygulanmadığı saptanmıştır.

Davacılar A. A., Y. Ş. ile C. A.'un yaşadıkları bölgede kurulmak istenilen fabrikanın verimli tarım alanları içerisinde yer aldığı, böyle bir yerde sanayi tesisi kurulmasının tarım alanlarının azalmasına yol açacağı, doğa ve çevreye zararlar vereceği düşüncesi ile açmış oldukları idari davalar ile bunun önlenmesini amaçlamışlardır. Özel hayatında sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama haklarının ( Anayasa madde 56- Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi madde 8 ) korunması amacıyla açılan davalarda, davacılar Y. Ş., C. Ö. ve Ş. Ö. vekillik görevi üstlenerek hukuki yardımda bulunmuşlardır. Açılan idari davalar sonucunda fabrikanın büyüklüğü ve niteliğine göre tarım alanı içerisinde kurulmasının hukuka uygun olmadığı temel gerekçesi ile alınan idari kararlar iptal edilmiştir. Bundan sonra yapılması gereken, kesinleşen idare mahkemesi kararlarının hiçbir surette değiştirilmeden ve gecikmeden uygulanmasıdır. ( Anayasa madde 138/4 ) Ancak, yukarıda açıklandığı üzere idare mahkemesi kararlarının uygulanması mümkün olmamıştır.

Yine alınan idari yargı kararlarını etkisiz kılmak ve fabrikanın faaliyetine devamını sağlamak için, Bakanlar Kurulu 5/5/2005 tarihinde aldığı kararla; "…Cargill Tarım Sanayi ve Ticaret A.Ş.'ye ait mısır işleme tesislerinin bulunduğu toplam 212.240 m2 büyüklüğündeki alanın Özel Endüstri Bölgesi olarak ilan edilmesi; Endüstri Bölgeleri Koordinasyon Kurulunun 5/4/2005 tarihli ve 2005/01 sayılı Kararına dayanan Sanayi ve Ticaret Bakanlığı'nın 26/4/2005 tarihli ve 5022 sayılı yazısı üzerine, 4737 sayılı Kanunun geçici 2 nci maddesine göre, Bakanlar Kurulu'nca kararlaştırılmıştır."

Başbakanlık aleyhine davacılar ve arkadaşları tarafından bu Bakanlar Kurulu Kararının iptali ve yürürlüğünün durdurulması istemi ile dava açılmış, Danıştay 10. Dairesi 8/6/2006 gün ve 2005/6613 E.sayısı ile verdiği karar ile sözü edilen Bakanlar Kurulu Kararının yürütmesinin durdurulmasına karar vermiş, ne var ki, tüm bu kararlara rağmen fabrika faaliyetine devam etmiştir.

İdari yargı kararlarının kesinleşmesinden önce ve sonra davacılar, bu kararları uygulamakla görevli olan davalılara yazılı uyarı ile bildirim yaparak iptal kararları doğrultusunda uygulama yapılmasını istemişlerdir. İdare hukukunun genel kuralları içerisinde asıl olan, bir idari kararın iptali halinde, iptal edilen karardan önceki durumun sağlanmasıdır. Ancak ne var ki, dava konusu olayda davalılar bu konuda üzerine düşen görevi yerine getirmemişlerdir. İptal edilen idari kararlar nedeniyle fabrika tamamen izinsiz ve ruhsatsız hale gelmiş olduğundan faaliyetine son verilmesi gerekir. Yapılmış olan son düzenlemeye göre bu yetki Gemlik Belediye Başkanlığına ait olduğu halde, bu yönde bir işlem yapılmadan, sadece fabrikaya iptal kararlarına uyması yönünde şekli bir uyarı yapılmakla yetinilmiştir. Bu ise, iptal kararlarının uygulandığı anlamına gelmez. Fabrikanın kurulup faaliyete geçmesi için gerekli izinleri vermiş olan Bayındırlık Bakanlığı, iptal kararlarından sonra bu izinleri geri alması gerektiği halde, bu yönde işlem yapıldığı konusunda hiçbir delil sunmamıştır. Söz konusu fabrika, Başbakanlık Yüksek Planlama Kurulu kararı üzerine kurulmaya başlanmış, bu karara karşı ve bundan sonraki diğer idari kararlara karşı açılmış olan iptal davaları nedeniyle verilen yürütmeyi durdurma kararları üzerine, bizzat davalı Başbakan tarafından imzalanmış olan 6.6.2003 tarihli yazı ile fabrikanın işletilmesine devam edilmesi bildirilmiştir. İptal kararlarının kesinleşmesinden sonraki aşamada ise yapılan yazılı bildirime rağmen iptal kararlarının uygulanması yönünde bir işlem yapmadığı gibi, 6.6.2003 günlü yazıdaki görüş doğrultusunda fabrikanın faaliyetine imkan verecek yeni idari ve yasal düzenleme arayışları içerisine girdiği anlaşılmaktadır.

Böylece, davalılardan Başbakan Recep Tayyip Erdoğan, Bayındırlık ve İskan Bakanı Z. E. ile Gemlik Belediye Başkanı M. T.'un yetki ve görevleri itibari ile idare mahkemesi kararlarını uygulama imkanına sahip iken bunun gereğini yerine getirmedikleri ve bu nedenle yargı kararlarının uygulanmamasından doğan zararlardan İYUK'nun 28. maddesi uyarınca şahsen sorumlu oldukları kabul edilmiştir.

Hal böyle olunca, idari yargı kararlarını uygulamakla yükümlü yerel yöneticilerin idari yargı kararlarını uygulamayıp, fabrikanın faaliyetini devam ettirmesi yönünde emir ve talimat veren, yine idari yargı kararlarının geçersiz kılınması için bu yöreyi özel endüstri bölgesi ilan eden Başbakan ile idari yargı kararlarının uygulanması konusunda üzerine düşen sorumlulukları yerine getirmeyen Bayındırlık ve İskan Bakanının kararların infaz edilmemesinden sorumlu bulunduğu anlaşılmakla, Hukuk Genel Kurulu'nca da benimsenen Özel Daire bozma kararına uyulmak gerekirken, önceki kararda direnilmesi usul ve yasaya aykırıdır. Bu nedenle direnme kararı bozulmalıdır (HGK. 25.11.2009, 453/553).

 

Hits: 3197