İFLAS HALİNDE KOOPERATİF ORTAKLARININ VE ARTAKLIKTAN AYRILANLARIN SORUMLULUĞU
~ 19.06.2010 ~
Merdan Çalışkan
(Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Kontrolörü)
Giriş
Bilindiği üzere, Türk Ticaret Kanunu’nun 136’ncı maddesine göre kooperatifler ticaret şirketleri arasında sayılmakta, 18. Maddede ise, bu şirketlerin tacir oldukları belirtilmektedir.
İİK’nun 43. Maddesinde ise TTK’na göre tacir sayılanların ve tacirler hakkındaki hükümlere tabi bulunanların iflasa tabi oldukları ifade edilmiştir.
1163 sayılı Koop. K. Md. 28-37’de iflas durumunda sorumluluklar düzenlenmiştir
İflasa tabi olan kooperatiflerde, iflas halinde, borçlardan dolayı kimlerin, ne oranda ve ne zamana kadar sorumlu tutulacakları Kooperatifler Kanunu’nda açıklanmıştır.
İflas Durumunda Sorumluluk
İİK. Md. 154 uyarınca, kooperatifin iflasına, kooperatif merkezinin bulunduğu yerdeki ticaret mahkemesince karar verilir. İflas halinde uygulanacak usul, KKop. K. Md. 33’te yer almaktadır. Buna göre, iflas halinde, iflas idaresince bir sıra cetveli düzenlenerek ortaklardan kendi paylarına düşen borçlarını ödemeleri istenir.
Tahsil edilemeyen paralar, gerektiğinde ödeme yapan ortaklardan fazlaca alınması suretiyle kapatılabilir. Bu durumda, ortakların birbirlerine başvurma hakları bulunmaktadır. Eğer borçlar ödendikten sonra arta kalan bir para var ise, bu para sıra cetvelinde yer alan ortaklara geri verilir. İflasın ilan edilmesi ile birlikte, kooperatife ortak alınması veya ortaklıktan ayrılmak mümkün değildir.
Kanunun 36. Maddesinde ise “sınırsız veya sınırlı sorumlu bir ortak ölür veya diğer bir sebeple kooperatiften ayrılışının kesinleştiği tarihten başlayarak bir yıl veya anasözleşme ile tespit olunan daha uzun bir süre içinde kooperatif iflas ettiği takdirde, ayrılmasından önce doğmuş olan borçlar için ortak sorumluluktan kurtulamaz.” Denilmektedir.
Buna göre, bir kooperatif ortağı ortaklıktan ayrılsa dahi, ortaklıktan ayrılışının kesinleştiği tarihten itibaren bir yıl içerisinde, ana sözleşme ile daha uzun bir süre belirlenmişse bu süre içerisinde borçlardan dolayı sorumluluğu devam edecektir.
Uygulamada büyük çoğunluğun kabul ettiği Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’nca hazırlanan kooperatif örnek anasözleşmelerinde, kooperatif ortaklarının ayrılışından sonra iki yıl süreyle sorumluluklarının devam edeceği ifade edilmiştir.
Bu bakımdan, mahkemece iflas kararının verildiği tarihle, kişilerin kooperatif ortaklığından ayrıldıkları tarihlerin büyük önemi bulunmaktadır. Dolayısıyla, kooperatifin iflası halinde, mevcut ortakların yanı sıra, mahkemece verilen kararın tarihinden iki yıl geriye dönük sürede çeşitli sebeple kooperatif ortaklığından ayrılanların; ölüm halinde ise mirasçılarının kooperatif alacaklılarına karşı sorumlulukları devam edecektir.
Yükümlülüğün Derecesi
Kooperatiflerde ortakların kooperatif alacaklılarına karşı sorumluluğu anasözleşmede düzenlenir. Kooperatifler, ana sözleşmelerinde aksine bir hüküm olmadıkça, alacaklılarına karşı sadece malvarlıklarıyla sorumludurlar. Alacaklılar öncelikle kooperatifin malvarlığına başvururlar; doğrudan ortaklara müracaat mümkün değildir.
Kooperatif malvarlığının borçları ödemeye yetmediğinin tespit edilmesi durumunda, ortakların borçlardan dolayı ne dereceye kadar sorumlu oldukları incelenerek tespit edilen tutarlar iflas masasınca incelenir.
Kooperatiflerde ortakların sorumluluğu; sınırlı, sınırsız ve ek ödeme yükümlülüğü olmak üzere üç şekildedir.
Sınırsız Sorumluluk Halinde Ortakların Sorumluluğu
Kooperatiflerde sınırsız sorumluluk, TTK’nda düzenlenen kolektif ve komandit şirket ortaklarının sorumluluğuna benzer bir uygulamadır. Bu durumda ortaklar, kooperatifin borçlarından dolayı önce kooperatifteki hakla ve alacakları, daha sonra tüm malvarlıkları ile sorumlu olurlar.
Ortakların malvarlıklarına başvurulması için, kooperatif malvarlığının borçları ödemeye yetmemesi ve kooperatifin tasfiye haline girmesi veya iflası gerekmektedir.
Sınırsız sorumluluk, anasözleşmeye koyulacak mecburi hükümler arasında yer almaktadır. Kanunun 52. Maddesine göre, sorumlulukların ağırlaştırılması hakkında alınacak kararlar için bütün ortakların ¾’ünün onayı gerekmektedir. Dolayısıyla, sınırlı sorumlu bir kooperatifin, sınırsız sorumlu olması için bu oran dikkate alınır.
Sınırsız sorumlulukta da, iflas veya tasfiye durumunda ödenilen fazla tutarlara ilişkin, sermaye payları mile sınırlı olarak diğer ortaklara rücu hakları vardır.
Ayrılan ortakların sorumluluğu, kooperatiften ayrılışlarının kesinleştiği tarihten önce mevcut olan ve iflas tarihinde kapatılmamış bulunan borçlarla sınırlıdır.
Sınırlı Sorumluluk Halinde Ortakların Sorumluluğu
Sınırlı sorumluluk, kooperatif varlığının borçları ödemeye yetmemesi halinde, ortakların malvarlıklarına kısmen başvurulabilmesidir. Koop. K. Md. 30’da,, bu durumda ortakların sermaye paylarından fazla bir miktarla veya sermaye paylarıyla orantılı olarak daha yüksek bir miktarla sorumlulukları düzenlenmiştir.
Kooperatifler, anonim şirketlerde olduğu gibi, öncelikle kendi sermayesi kadar sorumlu olduklarından ve bu tutar, ortakların sermaye payları toplamından oluştuğundan, sınırlı sorumlulukta bu tutardan fazla bir tutar belirlenmesi gerektiği düşünülmektedir.
Öte yandan Sanayi ve Ticaret Bakanlığının hazırladığı örnek anasözleşmelerde, ortakların sınırlı sorumluluk hali kabul edilmiş ve sermaye payları kadar sorumlu olacakları düzenlenmiştir. Bu durumda, sınırlı sorumluluğun, kooperatifin malvarlığına ek bir varlık getirmeyeceği ortadadır. Eğer ortakların, taahhüt ettikleri sermayelerinin ödenmemiş kısımları varsa, ancak bunların ödenmesi istenebilir.
Ayrılan ortakların sorumluluğu, sınırsız sorumluluktaki gibi, ayrılışlarından önce gerçekleşen borçlara ilişkindir.
Ek Ödeme Halinde Ortakların Sorumluluğu
Ek ödeme, kooperatiflerde hesap dönemleri sonunda bilançoda belirtilen açıkların (zarar veya olumsuz gelir gider farkı) kapatılması amacıyla ortaklardan alınan paradır.
Ek ödeme, sınırsız olarak; iş hacmiyle, sermaye paylarıyla sınırlı veya belirli bir miktara kadar sınırlı olarak belirlenebilir. Ek ödemede de, sorumlulukların arttırılmasında olduğu gibi, ana sözleşmede hüküm bulunması gerekmektedir. Anasözleşmeye hüküm koyulmasına ilişkin genel kural nisabı bütün ortakların ¾’üdür.
Ek ödeme kararının, anasözleşmede hüküm bulunsa dahi, zarar olduğu sürece her yıl genel kurulca alınması gerekmektedir. Yönetim kurulunca ek ödeme kararı alınması veya yetkinin yönetim kuruluna devredilmesi mümkün değildir.
Ancak, anasözleşmede zaten var olan ek ödeme düzenlemesine uygun olarak alınacak genel kurul kararlarında, ağırlaştırılmış nisabın aksine, genel nisabın aranması gerektiği; yani oylamaya katılanların yarıdan bir fazlasının lehte oy vermesi gerektiği düşünülmektedir.
İflasın kabul edildiği tarihte, düzenlenen son bilançoya göre, cari yıl ve/veya geçmiş yıl zararları bulunmakta ise, öncelikle bu zararlar iflas idaresi yetkililerince anasözleşme hükümlerinde belirtilen sorumluluk sınırları içerisinde, ilgili ortaklardan talep edilir.
Bu durumda, geçmiş yıllar zararlarından sorumlu olacakların tespitinde, son bir yıl veya anasözleşmede belirlenen daha uzun bir süre içerisinde ayrılanlar da dikkate alınır.
Sorumlulukların azaltılması veya ek ödeme yükümlülüğünün kaldırılması ya da azaltılması, söz konusu değişikliklerden önce gerçekleşen borçları etkilemez; sorumluluk devam eder.
Sonuç
Kooperatifler de iflasa tabi olup iflas halinde, mevcut ortaklarla birlikte, iflas tarihinden bir yıl öncesine kadar ortak olup da bir sebeple ortaklık ilişkisi sona eren kişilerin de borçlardan dolayı sorumlulukları vardır. Bu süre anasözleşme ile daha da uzatılabilir.
Kooperatifin borçlardan dolayı sorumluluğu sermayesi ile sınırlıdır. Diğer taraftan, varlıkların borçları ödemeye yetmemesi halinde ortakların ne dereceye kadar sorumlu olacakları, anasözleşmeye bırakılmıştır. Kooperatif ortakları sınırsız ve sınırlı olarak borçlardan dolayı; ek ödemeyle ise zararlardan dolayı sorumludurlar.
Sınısrsız sorumlulukta ortaklar, kooperatif borçlarından dolayı tüm malvarlıklarıyla; sınırlı sorumlulukta ise anasözleşme uyarınca sorumlu oldukları sınıra kadar yine malvarlıklarıyla sorumludur.
Ek ödeme ise, iflas durumunda cari yıl ve geçmil yıl zararlarının kapatılmasında uygulanır. Ayrılan ortakların sorumluluğu, ayrıldıkları tarihten önceki borçlar ve zararlarla sınırlıdır (Terazi Hukuk Dergisi, Haziran 200, sf. 191-195).
Hits: 25826
