DAVA TARİHİNE GÖRE İSPAT

       I.Dava, dava dilekçesinin kaydedildiği tarihte açılmış sayılır (HMK. md. 118)

Yargıtay İçtihadı Birleştirme Genel Kurulunun 28.11.1956 tarih ve 15/15 sayılı kararında şöyle denilmektedir: “Her davada açıldığı tarihte tespit edilen vaziyet hükmü esas ittihaz olunması iktiza eylemesine ve böyle bir davada da talebinin kabule şayan olduğunu ispat eden davacıya karşı davanın ikamesiyle davalı mütemerrit hale düşmüş addedilmesi muvafık bulunmasına binaen dava tarihinden itibaren hükmolunması icap ettiğine karar verildi.”

Yargıtay 15. Hukuk Dairesinin 28.5.2003 gün ve 722/2796 sayılı kararını örnek gösterebiliriz: “Dava 12.4.2000 tarihinde açılmış olmasına ve inşaatın 28.6.2001 tarihinde tamamlanması ile arsa sahiplerine teslimi gerektiği mahkemece kabul edilmiş olmasına rağmen, TBK. md. 123 hükmü gereğince yüklenicinin borçlu temerrüdüne düştüğünün ve iş sahiplerinin sözleşmenin feshini isteme haklarının doğduğunun kabulü, 28.11.1956 tarih ve 15/15 sayılı İçtihadı Birleştirme Kararına aykırıdır. Çünkü dava tarihinden sonra doğacak hakların hüküm altına alınması mümkün değildir. Dava tarihi itibarıyla, yüklenici davalı, TBK. md. 123 gereğince borçlu temerrüdüne düşürülmediğine göre, bu madde hükmüne dayalı olarak davacı arsa sahipleri yanlar arasındaki sözleşmenin feshini isteyemezler. Ayrıca, TBK. md. 473/I uyarınca, davacıların, kat karşılığı inşaat sözleşmesini feshedebilmeleri için yüklenici davalının zamanında işe başlamaması veya sözleşmeye aykırı olarak işi geciktirmesi ya da iş sahibinin kusuru olmaksızın doğan gecikme bütün tahminlere göre, yüklenicinin, eseri, kararlaştırılan zamanda bitirmesine engel olacak ölçüde bulunması gerekir. Belirtilen bu koşulların dava tarihi itibarıyla gerçekleşmesi halinde, iş sahibi, teslim için saptanmış zamanı beklemek zorunda olmaksızın, sözleşmeyi bozabilir.”

Objektif dava birleşmesinin söz konusu olduğu durumlarda, görev yönünden, nasıl toplam değeri esas alınıyor ve harç da bu değer üzerinden tahsil ediliyorsa, temyiz edilebilirlik sınırının da toplam değer üzerinden belirlenmesi gerekir[1].

II.Ölü kişi aleyhine dava açılamaz.

III.Dava açmanın sonuçları:

1.    Usul hukuku bakımından sonuçlar: Aynı dava, aynı zamanda başka bir mahkemede açılamaz. Davanın açılması anında yetkili ve görevli olan mahkeme artık sabit duruma gelir, yetki ve göreve etki eden sonraki değişiklikler bu davalar bakımından etkili olmaz. Görevsiz mahkeme ise sürekli olarak görevsiz kalmaz. Davanın açılmasından sonra, dava değiştirilemez. Davanın açılmasına karşın dava konusu şey bakımından tasarruf sınırlaması gerçekleşmez; fakat davalı şeyin yargılama sürecinde bir üçüncü kişiye temliki mevcut davayı etkiler.

2.    Maddi hukuk bakımından sonuçlar: Dava ile zamanaşımı kesilir[2]. İyi niyet, kötü niyete çevrilir. Borçlu, önceden direnime düşürülmemişse davanın açılmasıyla direnime düşer. Borçlu direnime düşmekte kusursuz bile olsa, direnim faizi ile yükümlü olur.

IV.Belirsiz alacak davasında kısmen istenen miktar bakımından değil, alacağın tamamı bakımından zamanaşımı kesilecektir.

V.Kısmi davada zamanaşımı, sadece dava edilen kısım için kesilir. Henüz açılmayan (saklı tutulan) ve daha sonra ıslahla arttırılan bölüm için zamanaşımı işlemeye devam eder. Ancak kısmi davadaki miktar, kısmi davanın açıldığı dava tarihine göre belirlenen zamanaşımı süresini kapsar. Bakiye alacak istendiği tarihe göre, geriye doğru zamanaşımı süresi içinde kalıyor ise zamanaşımına uğramadığı kabul edilecektir: Kısmi davadaki alacak miktarı belirlendiği tarihten itibaren öncelikle ileriye doğru gerçekleşen alacak için mahsup yapılacak, bakiye alacak ise ondan sonraki süreyi kapsayacaktır. İlk kısmi davada belirlenen alacak mahsup edildikten sonra bakiyenin talep edildiği tarihten geriye doğru zamanaşımı süresi içinde kalan alacak, alacaklı yararına hüküm altına alınacaktır.

VI.Kesin delil, yanları ve yargıcı bağlayan, bu tip delillerle kanıtlanan olayın hukuksal doğru olarak kabul edilmesi gereken delillerdir. Yargıcın kesin delilleri takdir yetkisi yoktur. Bu biçimde ispatlanan konuyu doğru kabul etmek zorundadır. Hukukumuzda kesin deliller sınırlı olup bunlar, ikrar, senet, yemin ve kesin hükümdür. Kısmî dava hakkında verilen kararın kısmî dava konusu yapılan alacak kesimi için kesin hüküm oluştuğu kuşkusuzdur. Kısmî dava sonunda davalının borcunu ödemeye mahkûm edilmesi veya kısmî davanın tamamen veya kısmen reddine karar verilmiş olması halinde taraflar arasındaki borç ilişkisinin varlığı veya yokluğu da saptanmış olur ki, bu tespit borç ilişkisinin tümünü kapsar. Bu nedenle kısmî dava sonunda verilen ve kesinleşen kararın tespite ilişkin bölümü, sonradan açılan ek davada kesin delil oluşturur. Kesin delil bulunan bir konuda, mahkemece bu yönün doğruluğunun yeniden araştırılması ve inceleme konusu yapılması olanaklı değildir. Ek davaya bakan mahkeme kısmî dava sonunda verilen hükmün tespite ilişkin bölümü ile bağlıdır. Kamu düzeni ile ilgili olan bu konunun kendiliğinden göz önünde tutulması gerekmektedir.

VII.Kısmi dava: Davacının aynı hukukî ilişkiden kaynaklanan alacağının veya hakkının tümünü değil, belirli bir kısmını talep ederek açtığı davaya kısmî dava denir (HMK. md. 109). Kısmî dava niteliği itibariyle bölünebilir talepler için söz konusudur. Bölünebilir taleplerde, bu talebin bir bölümü dava edilip diğer kısmı dava dışında bırakılmaktadır. Davacının aynı davalıdan farklı hukukî ilişkilere dayanarak birden fazla talebi varsa, bunlardan sadece birini veya birkaçını talep ederek açtığı dava kısmî dava değildir. Çünkü davacı farklı ilişkilerden kaynaklanan alacaklarını tam olarak istemektedir.

Kısmi davadan söz edebilmek için, talebin konusunun niteliği itibarıyla bölünebilir olması gerekir. Talep konusunun miktarının taraflar arasında tartışmasız ve açıkça belirli olması durumunda kısmî dava açılamayacaktır.

Dava açılırken fazlaya ilişkin hakların saklı tutulmamasına ilişkin bir kayda yer verilmemiş olmasının, dava dışı tutulan kesim bakımından feragat edilmesi anlamına gelmeyeceği hususu açıkça hüküm altına alınmış, bu konudaki suskunluğun ileride ek dava açma olanağını ortadan kaldırmayacaktır.

Dava açılırken, talep konusunun kalan kısmından açıkça feragat edilmişse, bu durumda feragat nedeniyle alacak da zaten sona ermiş olacağından ek dava yoluyla ileri sürülemeyecektir.

Bir kimsenin kısmî bir dava açıp açmadığı ancak dava dilekçesinden, davacının talep sonucundan anlaşılır.

Davacının davasını açıkça kısmî dava olarak nitelendirmesine gerek yoktur, alacağın yalnız bir kesiminin dava edildiğinin anlaşılması yeterlidir. Özellikle davacının “fazlaya ilişkin haklarını saklı tutarak” veya “şimdilik alacağın belirli bir miktarını dava ettiğini” belirterek açtığı davalar kısmî dava niteliğindedir.

Kısmî dava açılması halinde davaya konu edilmeyen kısmın ayrı bir davayla talep edilebilir veya aynı davada ıslah yoluyla dava konusuna dahil edilebilir.

Hukuk Muhakemeleri Kanunu ile alacak miktarı belirsiz olduğu durumlarda davacıya dilerse belirsiz alacak davası, dilerse de kısmi dava açabilme olanağı getirilmiştir. Belirsiz alacak davası ile kısmi dava konusu, amacı ve sonuçları bakımından birbirinden tamamen farklı iki dava türüdür. Her iki davanın mahkemeden istenen hukuki korumaya göre eda davası olması ve ortak bazı özelliklerinin bulunması bu sonucu değiştirmemektedir.

Belirsiz alacak davası açan davacı, kısmi davanın sonuçlarından yaralanamayacağı gibi kısmi dava açan davacı da belirsiz alacak davasının sonuçlarından yararlanamayacaktır.

Yargıç, kısmi dava olarak açılmış bir davayı belirsiz alacak davası olarak nitelendiremeyeceği gibi, belirsiz alacak davası olarak açılan davaya da kısmi dava olarak devam edemeyecektir[3].

VIII.Belirsiz alacak davası: Davanın açıldığı tarihte alacağın miktarını yahut değerini tam ve kesin olarak belirleyebilmesinin kendisinden beklenemeyeceği veya bunun olanaksız olduğu durumlarda, alacaklı, hukuki ilişkiyi ve asgari bir miktar ya da değeri belirtmek suretiyle belirsiz alacak davası açabilir. Karşı tarafın verdiği bilgi veya tahkikat sonucu alacağın miktarı veya değerinin tam ve kesin olarak belirlenebilmesinin mümkün olduğunda, yargıç tarafından tahkikat sona ermeden verilecek iki haftalık kesin süre içinde davacı, iddianın genişletilmesi yasağına tabi olmaksızın talebini tam ve kesin olarak belirleyebilir (HMK. md. 107): Davanın belirsiz alacak davası türünde açılabilmesi için, davanın açıldığı tarih itibariyle uyuşmazlığa konu alacağın miktar veya değerinin tam ve kesin olarak davacı tarafça belirlenememesi gereklidir. Belirleyememe hali, davacının gerekli dikkat ve özeni göstermesine rağmen miktar veya değerin belirlenmesinin kendisinden gerçekten beklenilmemesi durumuna ya da objektif olarak olanaksızlığa dayanmalıdır. Alacaklının bu tür bir dava açması için, dava açacağı miktar ya da değeri tam ve kesin olarak gerçekten belirlemesi mümkün olmaması ya da bu objektif olarak imkânsız olmalıdır. Belirsiz alacak veya tespit davası açıldıktan sonra, yargılamanın ilerleyen aşamalarında, karşı tarafın verdiği bilgiler ve sunduğu delillerle ya da delillerin incelenmesi ve tahkikat işlemleri sonucu (örneğin, bilirkişi ya da keşif incelemesi sonrası), baştan belirsiz olan alacak belirli duruma gelmişse, davacının, iddianın genişletilmesi yasağına tâbi olmaksızın davanın başında belirtmiş olduğu talebini artırabilmesi benimsenmiştir. Miktarı belirsiz alacaklarda zamanaşımının dolmasına çok kısa sürenin varolduğu hallerde yalnızca tespit yahut kısmi eda ile birlikte tespit davasının açılabileceği genel olarak kabul edilmektedir. Alacaklı, yalnızca eda davası veya yalnızca tespit davası yahut kısmi eda ile birlikte külli tespit davası açabilme seçeneklerine sahip olduğu, hak-arama özgürlüğünün (Any. md. 36, İHAS.m.6) özünde varolan bu seçenekler, yasa veya içtihat yoluyla yasaklanamayacağı, esasen tam veya kısmi olmasına bakılmaksızın her eda davasının temelinde bir külli tespit unsuru bulunduğu, başka deyimle eda hükmünde tertip olunan her durumun arkasında sorumluluk saptanmasını içeren bir zorunlu ön tespit kabulü mevcuttur.” şeklindeki açıklamayla, alacağın belirsiz olup olmadığı ile ilgili olarak bazı kriterler kabul edilmiştir. Bu kriterler davanın açıldığı tarihte alacağın miktarını yahut değerini tam ve kesin olarak belirleyebilmesinin; 1- Davacının kendisinden beklenememesi, 2- Bunun olanaksız olması, 3- Açıkça karşı tarafın verdiği bilgi veya tahkikat sonucu alacağın miktarı ve değerinin tam ve kesin olarak belirlenebilmesinin mümkün olması olarak belirtilmektedir. Belirsiz alacak davasının getirdiği en önemli etkin koruma, usul ekonomisi ve hak arama özgürlüğüne hizmet etmesi yanında, davacının yüksek yargılama giderlerine katlanma ve dava konusu hakkın zamanaşımına uğrama riskini azaltmasıdır[4].