Deprem Sonrası Kurtarma Çalışmaları

~ 09.04.2010 ~

DEPREM SONRASI KURTARMA FAALİYETLERİ

Prof.Dr. Necati DEDEOĞLU, Uz.Dr. Hakan ERENGİN (Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı) ve Uz.Dr. Kayıhan PALA’nın ( Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı) yürüttüğü araştırma sonuçları Toplum ve Hekim Dergisinin Eylül-Ekim 2000, cilt 15 ve 5. sayısında yayınlanmıştır.

Araştırma kesitsel, tanımlayıcı bir türde bir saha araştırması olarak 18.10.1999 tarihinde, depremden 2 ay sonra, Gölcük’te kurulmuş bulunan 21 çadırkentte ve Gölcük kentinde mahalle aralarında kurulan çadırlarda yürütülmüştür. 5000’den fazla aileye hazırlanan naket sonucu yüzyüze görüşülme yapılmıştır. Sonuçta 480 aile ve 1895 birey ile ilgili bilgi toplanmıştır. Anketin saha çalışmasında Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi son sınıf öğrencilerinden 20 kişilik bir grup yürütmüştür.

Veriler bilgisayar ortamında SPPS paket programı kullanılarak değerlendirilmiştir. Yıkıntı altında kalma ve yaralanmalardaki risk faktörlerini belirleyebilmek için odds ratio’lar hesaplanmıştır.

BULGULAR

Tablo 1: Araştırmaya Alınan Nüfus, Yaş Grupları ve Cinsiyet Dağılımı

Yaş	Erkek		Kadın		Toplam
Grupları
	Sayı	%	Sayı	%	Sayı	%
0-4	62	52,5	56	47,5	118	6,2
5-14	178	44,9	218	55,1	396	20,9
15-24	209	47,1	235	52,9	444	23,4
25-34	129	45,3	156	54,7	285	15,0
35-44	140	44,9	172	55,1	312	16,5
45-54	112	54,4	94	45,6	206	10,9
55-64	33	43,4	43	56,6	76	4,0
65 +	25	43,1	33	56,9	58	3,1
Toplam	888	46,9	1007	53,1	1895	100,0

Araştırmaya alınan dağılım (Tablo 1) depremden önceki Gölcük ilçe merkez nüfus dağılımına uyduğu, ancak depremden sonraki durumdan kaynaklanan etkilerle kadın oranının % 3.6 daha fazla, 0-4 yaş ve 55 yaş üstünün nüfus oranı daha az olarak tespit edilmiştir. Bu durum araştırmanın temsiliyet yönünden bir sorun olarak önemi bulunmamaktadır.

Yıkıntıda		Sayı	%	Odds	% 95
Kalma				Ratio	Güvenirlik
Durumu					Sınırları
Yıkıntı Altında Kalan	Ölü	412	33.6*	1.45	1.27< OR < 1.64

Yaralı	531	43.2	1.86	1.65 < OR < 2.10
Sağlam	285	28.5	1

	Toplam	1228	64.8
Yıkıntı Altında Kalmayan	Ölü	-	0

Yaralı	243	36.4*	0.57	0.51 < OR < 0.64
Sağlam	424	63.6	1

	Toplam	667	35.2
Toplam		1895	100.0

* Yüzdeler yıkıntı altında kalma durumu toplamına göre hesaplanmıştır.

Tablo 2’den görülebildiği gibi yıkıntı altında kalma ölüm riskini çok arttırmaktadır. Aslında ölen 412 kişinin hepsi de yıkıntı altında kalmışlardır. Yapılan odds ratio analizinde yıkıntı altında kalmanın sağlamlara göre ölüm riskini % 45, yaralanma riskini % 86 arttırdığı anlaşılmaktadır. Yaralanma ve yıkıntı altında kalmada cinsiyet açısından önemli fark bulunmamıştır. Öte yandan, 0-4 yaş grubundan diğer yaş gruplarından daha fazla oranda ( % 20-25 daha çok) yıkıntı altında kalmasına karşın çok daha az ( üçte bir oranında) yaralandığı ortaya çıkmaktadır. Bu duruma büyük olasılıkla annelerin küçük çocukları ile birlikte yatması ve onları yaralanmadan korumaları neden olmuştur.

Araştırmada binaların kat sayısına ve ailenin oturduğu kata göre yıkıntı altında kalma riskinin değişip değişmediği odds ratio’lar hesaplanarak incelenmiştir. Ölenlerde olduğu gibi ( Dedeoğlu, N. Ve diğerleri; 2000:2-9) yıkıntı altında kalmada da öncelikle çok katlı binalar, sonra da bina kaç katlı olursa olsun orta ve üst katlarda oturuyor olmak yıkıntı altında kalma riskini artırmaktadır.

Tablo 3: Yıkıntı Altında Kalanları Kurtaranlar

Yıkıntıdan Kurtaran	Sayı	%
Kendisi çıktı	148	18.1
Komşu, Akraba	631	77.3
Asker	13	1.6
Sivil Savunma	6	0.7
AKUT	4	0.5
Yabancı Gönüllü	9	1.1
Bilmiyor	5	0.6
Toplam	816	100.0

Tablo 3’de görüldüğü gibi yıkıntı altında kalan yaralı ve sağlam kişilerin bir kısmı (% 18.1) yıkıntıdan kendi kendine çıkmakta, çoğunuda (% 77.3) akrabaları ve/veya komşular kurtarmaktadırlar. Zaman geçtikçe yıkıntı altından canlı kurtarılma olasılığı azalmaktadır.

Tablo 4’de görülebildiği gibi yıkıntı altında kalan depremzadelerin % 16.6’sı depremden hemen sonra, ilk yarım saat içinde genellikle kendi çabaları ile yıkıntıdan çıkabilmişlerdir. Canlı kurtarılanların % 80’ni ilk 6 saat, % 91.8’i ilk 12 saat içinde kurtarılabilmişlerdir.

Tablo 4: Saatlere Göre Yıkıntıdan Yaralı ve Sağlam Kurtulma Sıklığı

Saat	Kurtulan Kişi Sayısı	Kurtulan Kişi (%)	Kümülatif (%)	Canlı Kalan Yüzdesi
Yarım saatten az	134	16.6	16.6	83.4
1 saat sonra	220	27.0	43.6	56.4
2 saat sonra	73	9.0	52.6	47.4
3 saat sonra	45	5.5	58.1	41.9
4 saat sonra	68	8.4	66.5	33.5
5 saat sonra	60	7.4	73.9	24.1
6 saat sonra	50	6.1	80.0	20.0
7 saat sonra	16	2.0	82.0	18.0
8 saat sonra	31	3.8	85.8	14.2
9 saat sonra	22	2.7	88.5	11.5
10 saat sonra	9	1.1	89.6	10.4
11 saat sonra	8	1.0	90.6	9.4
12 saat sonra	10	1.2	91.8	8.2
13-18 saat sonra	19	2.3	94.1	5.9
19-24 saat sonra	7	0.8	94.9	5.1
25- 48 saat sonra	22	2.7	97.6	2.4
49-96 saat sonra	13	1.6	99.2	0.8
97-144 saat sonra	5	0.6	99.8	0.2
145-216 saat sonra	2	0.2	100.0	0.0
Toplam	814*	100.0
* Yıkıntıdan çıkarılan iki kişinin çıkartılma saati belli değildir.

Depremde 774 kişi yaralanmıştır. Ölümlere ve yıkıntı altında kalmaya benzer olarak, yaralanmalar bina yüksekliği ile ilişkili bulunmuştur. Yapılan lojistik regrasyon analizinde bina ne kadar yüksekse ve oturulan kat ne kadar üstlerde ise yaralanma riskinin o kadar arttığı görülmektedir.

Yaralanma şekli	Sayı	%
Ezik	359	46.4
Kesik-Yırtık	200	25.8
Kırık	112	14.4
Cam Kesiği	96	12.4
Amputasyon	2	0.3
Yanık	2	0.3
Delinme	1	0.1
Bilinmiyor	2	0.3
Toplam	774	100.0

Tablo 5: Yaralanma Şekillerinin Dağılımı

Tablo 5’de yaralanma tipi dağılımları görülmektedir. İlk sırayı, beklendiği gibi ezikler almaktadır. Cam kesiklerinin % 12.4 olması ilginç bir düzeydedir. Bunlar kesikler olmayıp, bazıları küçük ameliyat gerektiren, en azından dikiş atılan ya da pansuman yapılan kesiklerdir. Yaralanmanın vucudun neresinde olduğu tablo 6’da verilmektedir. Ekstremite ve baş yaralanmalarının çok olması beklenen durumdur. Tablo 7 yaralanmaların nasıl olduğunu vermektedir.

Tablo 6: Yaraların vucuttaki yerine Göre Dağılımı Tablo 7: Yaralanmanın Oluşma Şekline Göre Dağılımı

Yaralanma Yeri	Sayı	%	Yaralanma Nedeni	Sayı	%
Kol-Bacak	266	57.3	Duvar, Kolon Çöktü	356	46.0
Kafa	79	17.0	Ağır eşya düştü	139	18.0
Göğüs	36	7.8	Düşen cisim çarptı	134	17.3
Omuz	22	4.7	Sarsıntıda yere düştü	44	5.7
Bel	17	3.7	Kurtarılırken yaralandı	20	2.6
Sırt	15	3.2	Pencereden/Balkondan atladı	13	1.7
Kalça	9	1.9	Yıkıntıdan kendisi çıkarken	12	1.6
Batın	5	1.1	Başkasını kurtarırken	2	0.3
Boyun	3	0.6	Diğer	15	1.8
Omurga	3	0.6	Bilinmiyor	39	5.0
Tüm Vucut	9	1.9	Toplam	774	100.0
Toplam	464*	100.0
*En önemli yaranın bulunduğu organ alınmıştır.

Betonarme binalarda beklendiği gibi yaralanmanın çoğu kişilerin üzerine duvar kolon gibi yapı elemanlarının düşmesiyle oluşmuştur. İkinci sırada ise evdeki ağır eşyaların ( dolap, kütüphane vb.) neden olduğu yaralanmalar vardır. Yapılan ek analizlerde bu iki faktörden ezik ve kırıkların çoğunun nedeni olduğu görülmüştür. Kurtarılırken 20 kişinin yaralanması kurtarmada amatörlüğü göstermektedir.

Tablo 8: Yaralılara İlk Yardım Sağlayan Yerler

İlk Yardım Verilen Yer	Sayı	%
Almadım/ Alamadım	249	32.2
Yerel Sağlık Personeli	302	39.0
Bölge Dışı Hastane	128	16.5
Ambulansta	42	5.4
Diğer Afetzadeler	35	4.5
Kurtarma Ekipleri	10	1.3
Bilmiyor	8	1.0
Toplam	774	100.0

İlk yardım almadım/alamadım kategorisine ciddi yaralanması olduğu halde sağlık hizmeti bulunmayışı veya sıkışıklık nedeniyle tıbbi yardım alamayanlar ile yarasının çok ağır olmadığını düşündüğü için ilk yardım istemeyenler girmektedir. Tablodan görüleceği gibi diğer afetzadelerin ilk yardımda payı çok düşüktür ( 4.5). Buradan afetzadelerin ilk ve acil yardım bilgilerinin yetersiz olduğu görülmektedir.

SONUÇ

Araştırmamızın sonucları yıkıntı altında kalmanın ölüm ve yaralanma riskini önemli oranda arttırdığını göstermektadir. Bazı depremlerde yaralanmaların bir kısmı dışarıda, sokakta bulunanların üzerine kiremit, tuğla, duvar düşmesi nedeniyle olmaktaysa da, 17 Ağustos depremi gece olduğu için bu tür yaralanmalara rastlamadık. Yıkıntı altında kalan depremzadelerin büyük bir çoğunluğunun akrabaları veya komşuları tarafından kurtarılmış oldukları, profesyonel ekiplerce kurtarılanların az olması, deprem riski altındaki bölgelerde insanların kurtarma konusundaki eğitilmelerinin ve balyoz, kazma, kriko, levye gibi bazı gereçlerin depolanması gereğini bir kez daha gündeme getirmektedir.

İlk yardım alalmayanların yüksek sayıda olması, yine bu konuda da toplum eğitiminin önemine dikkat çekmekte ve dış yardımın her zaman geç geldiğini bir kez daha vurgulamaktadır. Gölcük’ün İstanbul, Bursa, Eskişehir gibi merkezlere çok yakın, havadan, denizden, karadan ulaşımın mümkün olduğu gelişmiş bir ilçeyken bile kurtarma ve yardımın bu kadar geç ulaşıyor olması kış koşullarında Doğu Anadolu’da kırsal kesimde olabilecek bir depremdeki dış yardımın etkisini iyice kuşkuya düşürmektedir.

Yüksek katlı binalar, ve binaların üst katları, ölümlerde olduğu gibi, yıkıntı altında kalma ve yaralanmalarda da risk taşımaktadır. Sık deprem geçiren bölgelerde yüksek katlı binalara izin verilmemelidir.

Ölülerin solunum yollarının tozla kaplı olması, deprem sırasında ağzın ve burnun bir bezle kapatılmasının korumada önemli olabileceğini ima etmektedir. Evdeki ağır eşyaların düşmesi sonucu ağır yaralanmaların fazlalığı da deprem riski taşıyan bölgelerdeki evlerde odalardaki düşecek eşyaların saptanması ve bunların sabitlenmesinin yararı bulunmaktadır.

Yaralananlar arasında kırıklar fazla görülmemekte, buna karşın yarıdan fazlası ekstremitlerde ezik, kesik, yırtık, cam kesiği gibi yaralanmalara sık rastlanılmaktadır. Depremden hemen sonra en çok yararlı olacak tıbbi malzemenin su ve sabun, tetanoz aşısı, analjezikler, yara dikiş malzemesi, steril gazlı bez ve pansuman malzemesi, çeşitli boy ateller olduğu, antibiyotik, antiallerjik, oksijen tüpü, alçı, elastik bant, sonda, termometre, kan gibi malzemeye fazla gerek duyulmadığı anlaşılmaktadır. Yaz aylarındaki depremlerde dehidratasyon gözönünde bulundurularak IV mayi ve ORS paketleri de yararlı olmaktadır. İlk günlerde pratisyen hekimlere uzmanlardan daha çok gereksinme duyulmaktadır.

Depremlerden sonra sahra hastanelerinin bölgedeki hastalık ve ölümlerin azaltılmasında fazla katkıda bulunamadığı bir gerçektir. Gölcük’teki iki hastanenin ve çoğu sağlık ocağının kullanılamaz hale geldiği de bir başka gerçektir. Bu nedenle deprem bölgelerindeki hastanelerin ve sağlık ocaklarının yapısal açıdan yeniden gözden geçirilmesinin, gerekiyorsa depreme dayanıklı hale getirilmeleri, depremden hemen sonra yaşanacak sıkıntılar düşünülerek bağımsız elektirik, su, yakıt, iletişim olanaklarının sağlanması önem taşımaktadır. Deprem sonrası yardım yerine deprem öncesi bu tür önlemler sağlık hizmeti açısından çok daha etkin olacaklardır.

Yıkıntıda canlı kalanları kurtarmak için sırasıyla belli yöntemler uygulanır. Depremzadelerin önce yerlerinin belirlenmesi, sonra onlara ulaşılması, incitmeden yıkıntıdan çıkarılmaları, gerekiyorsa resusitasyon yapılması, durumlarının stabilize edilmesi ve bundan sonra hastanaye taşınmaları gerekmektedir. Bizim araştırmamız bu depremde ancak en sonuncu aşamanın başarıyla tamamlandığını, diğer hizmetlerde geç kalındığını veya yetersiz olunduğunu göstermektedir. Bu yetersizlikler, deprem bölgelerinde can kaybının önlenmesi için deprem öncesi hazırlık ve eğitimlerin kaçınılmazlığını bir kez daha vurgulamaktadır (İstanbul Bülten, İMO Yayını, s. 53).

DEPREM SORUNLAR

DEPREMİN İNŞAAT SÖZLEŞMESİNE VE SÖZLEŞMECİLERİN SORUMLULUĞUNA ETKİSİ

I. Sorunun Ortaya Konuluşu Depremi göz önünde tutmayan bir inşaat sözleşmesi veya yapım faaliyeti çok olumsuz durumların doğmasına neden olabilir. Topraklarının ...

TMMOB MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI'NIN DEPREM TESPİTİ VE ÖNERİLERİNE İLİŞKİN RAPORU

DEPREME KARŞI ALINAN ÖNLEMLER VE MEVCUT DURUM Genel Durum Depremlerin de içinde yer aldığı afetler hidrometrik (sel, fırtına, kuraklık, sıcaklık veya soğuk hava), ...

VAN`DA İNCELEMELERDE BULUNAN TMMOB HEYETİ TESPİTLERİNİ AÇIKLADI:AFET BÖLGESİ KARGAŞA İÇİNDE

Aralarında uzmanlar, akademisyenler ve oda başkalarının da yer aldığı TMMOB heyeti Van halkıyla dayanışmak ve incelemelerde bulunmak üzere 25 Ekim Salı günü deprem ...

DEPREM GERÇEĞİ

Mimarlar Odası olarak bölgenin deprem riskini gündemde tutmaya çalışan Odamız, 2007 yılında kentte meydana gelen orta şiddetteki depremlerden sonra düzenlediği ...

Deprem Sonrası Kurtarma Çalışmaları

DEPREM SONRASI KURTARMA FAALİYETLERİ Prof.Dr. Necati DEDEOĞLU, Uz.Dr. Hakan ERENGİN (Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı) ve Uz.Dr. Kayıhan ...